Порта3 – градежништво, архитектура и екологија Порта3 – градежништво, архитектура и екологија
Луѓето ја предвидуваат смртта на трговскиот центар уште од 80-тите, вели Александра Ланге, авторка на „Запознај ме покрај фонтаната: Внатре во историјата на трговскиот центар“. А сепак, како што пишува Ланге во својата книга, луѓето продолжуваат да пазаруваат и „поголемиот дел од трговските центри преживуваат“.
Како феномен, затворениот трговски центар се појави во повоениот бум во САД и прераснува во централен дел околу кој гравитираат предградијата на периферија.
Првиот во светот, Саутдејл Центар, бил изграден во Минесота во 1956 година; 30 години подоцна, трговскиот центар доминираше во пејзажот на малопродажбата во земји како САД и Австралија.
Трговскиот центар исто така драматично се промени во текот на децениите:
„ Во 1960-тите носат архитектонска амбиција, при што најдобрите архитекти и пејзажни архитекти во земјата дизајнираа зграда што може да се промени со модата. 1970-тите го враќаат трговскиот центар во центарот на градот, оживувајќи ги поранешните индустриски згради и пешачките улици во обид да го ревитализираат градот. 1980-тите донесе мултифункционалност; 1990-тите пак поп-ѕвезди; 2000-тите донесоа мртви трговски центри и лажни главни улици“.
Историјата на трговскиот центар
Затворениот трговски центар се развил во САД по Втората светска војна како одговор на густината на домувањето во предградијата и зголемената сопственост на автомобили.
Во 50-тите години, малопродажбата во градските области почна да стагнира во исто време кога продажбата во предградијата расте.
Архитектот со австриско потекло Виктор Груен го разви концептот на приградски затворен трговски центар – закотвен од стоковни куќи и исполнет со специјализирани продавници – како контрапункт на урбаното ширење и хаотичните центри што ги карактеризираат повеќето градови во САД. Инспириран од европските градови, Груен замислил еден вид градски плоштад од ново доба: збир продавници поврзани со заеднички простор, клима уреди и паркинг простори.
„Тој имаше многу убави спомени од пешачката атмосфера во Виена со кафулиња и продавници на отворено“, вели Ланге.
Кога во октомври 1956 година во Минеаполис беше отворен Саутдејл дизајниран од Груен – комплекс од две стоковни куќи, 75.000 квадратни метри продавници и 5.200 паркинг места, тој го украде вниманието на јавноста на националните вести.
Во Минеаполис, со својата горчлива зима, жешко лето и влажна пролет и есен, Саутдејл ги привлече посетителите и трговците на мало со ветување за купување преку целата година.
Неговиот дизајн вклучуваше скулптура свртена кон север, кој гледаше надолу кон трикатен двор во дворот полн со 15 метри високи еукалипти и магнолии, и две огромни метални скулптури од американскиот уметник Хари Бертоја.
Во согласност со желбата на Груен да создаде центри на заедницата, а не само трговски места, најраните американски трговски центри имаа некомерцијални простори како што се простории на заедницата (црква и граѓански канцеларии).
Иронично, можеби, денес Груен се поврзува со поинаков концепт: трансферот на Груен, кога посетата на трговскиот центар се префрла од неопходност кон задоволство и се наоѓате себеси како купувате работи што не сте знаеле дека ви се потребни.
И покрај целиот идеализам на Груен, раните трговски центри не беа егалитарни и достапни простори. Во САД, раните трговски центри беа расно сегрегирани. „Хипотеките со ниски каматни стапки што им овозможија на толку многу поранешни службеници да ги купат своите први домови во овие новоизградени предградија, во голема мера беа достапни само за имотни корисници. Како резултат на тоа, „луѓето што ги користеа тие рани трговски центри беа генерално бели жени и деца, а потоа за време на викендите, бели семејства“. За да пристапите до трговскиот центар, ви треба автомобил – и приход за да си дозволите – што го направи трговскиот недостапен за луѓе од работничката класа.
Еволуцијата на трговскиот центар
Трговскиот центар во 70тите се адаптираше, воведувајќи малопродажни синџири фокусирани на тинејџери, како што е Hot Topic.
Служел како социјален центар за тинејџерите; место забрането за родителите каде знаеле дека ќе налетаат на луѓе што ги познаваат, пред ерата на мобилните телефони.
Соодветно, трговскиот центар стана тест на младинската култура, служејќи како амбиент за филмови како што се зомби хорор-филмот на Џорџ Ромеро од 1978 година, Зора на мртвите, опуштената комедија на Кевин Смит од 1995 година, Малратс и Клулес, адаптацијата на Ема на Џејн Остин од 1995 година.
Меѓутоа, не само младите се собраа во трговскиот центар: шетачите во трговските центри, пешачките групи главно постари луѓе, почнаа да се среќаваат во трговските центри во тишината на раните утрински часови за секојдневно вежбање.
„Трговскиот центар всушност беше многу полесно место за пешачење од повеќето американски предградија, од кои некои немаат тротоари, немаат улични светла, клупи. Сите овие работи се обезбедени од трговскиот центар, правејќи го јавниот живот поудобен“.
Австралискиот модел на трговски центар
Првиот затворен трговски центар во Австралија, се отворил во Бризбејн во 1957 година. Оттогаш, австралискиот трговски центар еволуираше свои посебни карактеристики благодарение главно на законодавството за планирање на нацијата, вели историчарот за малопродажба Метју Бејли.
Додека во Америка можете да изградите трговски центар речиси насекаде, зонирањето на користење на земјиштето во Австралија служеше за концентрирање на различни видови на економска активност на одредени локации. Во Сиднеј, на пример, секоја општина генерално има по еден голем трговски центар кој е „заштитен од конкуренција до одреден степен со законот за планирање“, вели Бејли. Резултатот е „повеќеслоен“ трговски центар со формално обезбедување на храна – генерално супермаркет, како и бакалници, месарници и други специјализирани продавници за храна.
Построгата регулаторна средина, исто така, ја заштити Австралија од „мртвите трговски центри“ кои се гледаат толку често во САД, каде што десетици продавници лежат празни во напуштените продажни места. Во Австралија, каде што има помалку малопродажен простор по глава на жител отколку во САД, побарувачката за малопродажен простор останува висока.
Бејли гледа дека Австралија седи некаде помеѓу Европа и САД во нејзиниот пристап кон развојот на малопродажбата. Планирањето е под влијание на европските идеи и деловните модели што се узвезуваат од Америка. Англија, на пример, има построги закони за планирање и различни видови сопственички структури на имот, што значи дека има помалку трговски центри од Австралија“, вели тој.
Пропаѓањето на стоковната куќа како водечки производител на вкусови во општеството поради комбинираниот ефект на затворање, консолидација и интернет создаде егзистенцијален предизвик за сопствениците на трговски центри.
Младите денес имаат поголема веројатност да го следат својот моден пример од Инстаграм отколку од талкање во трговски центар. Затоа за да преживеат, трговските центри мораа да се диверзифицираат и да се приспособат на променливите преференции на потрошувачите.
Со падот на културата на масовно купување, „најпаметните сопственици на трговски центри сфатија дека не можат да продолжат да ги прават работите на ист начин како што секогаш ги правеле“, вели Ланге.
Отворен во 1994 година, Тајмс Сквер беше првиот вертикален трговски центар во Хонг Конг.
Некои трговски центри воведоа софистицирани сали за храна, додека други инвестираа во семејна забава. Други се трансформираа во „етнички пазари“ кои служат на мултикултурното население. Во Азија, нов тип на трговски центар – урбан и вертикален – развиен за да одговара на јасно различна урбана средина. „Во кинеските градови, трговскиот центар често е одмор од густината и интензитетот на градот надвор, додека во САД трговскиот е вид на засилувач – тоа е едно место каде што луѓето одат да се социјализираат.
Трговскиот центар од 21 век
Историчарот за малопродажба Метју Бејли вели дека иднината на трговскиот центар лежи во понатамошна диверзификација: „Ние имаме тенденција да размислуваме за трговскиот центар чисто во смисла на малопродажба, но тие опфаќаат многу поширок опсег на функции отколку само купување“. Најчесто масивни зданија, големите трговски центри изгледаат монолитни, „но луѓето што управуваат со нив се многу вешти да одговорат на пазарните услови, инкорпорирајќи нови технологии – дури и онлајн малопродажба“, вели тој. Гледано како „јавен простор во приватна сопственост“, трговскиот може да смести се, од училишта до цели заедници, вели Бејли, кој верува дека иднината на трговскиот центар е сигурна – засега. Секој разговор за исчезнување или изумирање на трговскиот центар како типологија е ран, бар додека не еволуира потребата за компулзивно пазарување на популацијата.
