Насловна / Интервју / ЉУПЧО БОРАНИЕВ

ЉУПЧО БОРАНИЕВ

Image

Љупчо Бораниев, директор на Бортас

СО НОВИОТ ЗАКОН ЌЕ СЕ ИСЕАТ ТИЕ ШТО РАБОТАТ СО ЧАНТА И ПЕЧАТ ВО НЕА

Сертификатите на Општина Кисела Вода кои се гаранција дека станот нема да се продаде два пати требаше да бидат составен дел од Законот за градење. Државата не смее да дозволи продажба на станови ако зградата не е барем во фаза на карабина. Најголемите проблеми во станбената изградба ни ги прави “ЕСМ – ЕВН” кој и покрај платените комуналии и енергетската согласност бара сами да изградиме трафостаници кои потоа ги зема во свое владение и скапо го наплатува кабелот до трафостаницата. И покрај поскапувањето, побарувачката на станови не е намалена. Најмногу се бараат најмалите. Големите станови се продаваат многу потешко. Градежните работници во Македонија сакаат да работат на црно “, вели Бораниев, ДИРЕКТОР НА ГРАДЕЖНАТА ФИРМА БОРТАС

”Бортас” е една од најстарите приватни градежни фирми во Македонија. Како почнавте и каде сте сега?
Јас и неколку колеги градежни инженери, повеќето од ГП “Маврово” фирмата ја основавме меѓу првите, пред 18 години, па може да се каже дека е врсник со независноста на државата. “Бортас” го формиравме откако јас се вратив од Либија, каде што работев за “Маврово”. Во прво време, додека не почнаа да се создаваат приходи, ги трошев и парите заработени во Либија. Почетокот беше тежок, но кога сте само неколку луѓе и мала работа ви ги покрива трошоците. Тогаш на приватните фирми се гледаше со голем сомнеж и беше многу тешко да се добие работа. Но ние на тендери почнавме да добиваме работа во конкуренција со десетици големи државни фирми. Работевме на опремување на амбасадите на Македонија во светот, кои тогаш поч-наа да се отвораат. “Бортас” комплетно опреми девет или десет амбасади. Ги работевме амбасадите во Париз, Италија, Франција, Германија, во Русија, мисијата во Брисел… Работите ги добивавме затоа што на тендерите дававме јаки гаранции дека ќе ја извршиме работата на време и јаки референци на лицата што го формираа “Бортас”, што е многу важно, зашто без разлика дали е мала или голема, фирмата зависи од луѓето што ја водат. Со време полека почна да се зголемува конкуренцијата во градежништвото, но по бизнисот со амбасадите почнавме да работиме поуспешно и на долг рок новите фирми веќе не ни беа конкуренција. Полека се екипиравме и денес имаме 40 вработени. Сопственици на фирмата сме јас, Митре Илиевски и Тања Дамјановска, која дојде во “Бортас” една година по неговото основање.

”Бортас” работи и со сигурносни стакла. Колку работа има и колку сте успешни во тој бизнис?

Набргу по амбасадите навлеговме во поголеми работи. Многу рано во тој период почнавме да работиме со сигурносните стакла, што исто така е градежна работа која обезбедува физичка заштита. Повторно, во многу јака конкуренција, добивавме работи на тендер. Ние ги опремивме, односно ги заштитивме кабинетите на претседателот на Македонија и на претседателите на Собранието и на Владата. Денес во бизнисот со заштитни стакла сме толку развиени, што конкуренцијата не може да не ситигне. Можам да се пофалам дека грото од странските амбасади во Скопје ги имаме заштитено ние. Тоа се британската, германската, холандската амбасадаа. Сме биле ангажирани и на други, но со помал обем на работа. Сме работеле и на холандската амбасада во Белград, на зградите на ЕУ во Скопје и во Приштина, на германската амбасада во Софија. Деновиве бевме повикани на тендер за комплетна изведба на британска амбасада во Тбилиси, Грузија, чија вредност е над 10 милиони евра. “Бортас” се најде меѓу 10 повикани фирми, за на крајот да биде во конкуренција со само една, и тоа британска фирма. Сега ни јавија дека работата и ја дале на британската фирма, но мислам дека за нас е голем успех и тоа што останавме до последниот круг.

Пред неколку години влеговте и во станбената иградба. Зошто се решивте на овој чекор и какви се условите за изградба на станови кај нас?

Пред три години почнавме да градиме сопствени згради, каде што ние сме инвеститор, изведувач и продавач. Во станбена изградба во сопствен аранжман влеговме од аспект на загуба на веќе стекнат профит. Успешно работевме на многу амбасади, а средствата што остануваа од заработката не можевме да ги инвестираме, зашто не може да се гради амбасада секој месец. Тие средства се топеа, имавме еден ритам горе-долу. Од парите живеевме по два- три месеци, па повторно ќе налеташе некоја работа. Значи, имаше една неизвесност и решивме да почнеме со изградба на станови и таму да ги вложуваме сите слободни средства и капацитети, зашто и режијата ни е голема, месечниот трошок ни е 30.000 евра. Кога ја почнавме првата зграда имавме план да дојдеме до карабина, па ако нема средства да го замрзнеме градењето, или ако налета друг сериозен објект, да работиме таму. Конкретно, сакавме изградбата на зградите да ја користиме за пополнување луфт. Набргу видовме дека карабината брзо се прави, па почнавме со изградба на втората и на третата зграда, иако не ни беше главна цел да градиме станови, затоа не верувам дека по последните две згради за кои имаме земено локации ќе продолжиме со овој начин на работа, освен ако не излезе нешто атрактивно. Во станбената изградба нема голем остаток на средства, а има големи малтретирања, долгорочно се гради, административните проблеми се големи. Многу од фирмите пропаднаа зашто мислеа дека тоа е огромен бизнис. Точно е тоа дека брзо можеа да им ги соберат парите на наивните луѓе, но кога ќе се направи математиката, на крај излгува дека не останува многу. Можеби по ова ние би граделе некој атрактивен деловен или деловно станбен простор како сто отсто наша инвестиција. Имаме целосно завршени три згради со по 80 станови, значи готови се 240 станови. Есенва планираме да ги почнеме четвртата и петтата. Земјиштето го купуваме од приватни сопственици со расчистени имотноправни односи. Едната варијанта е да им даваме станови во зградата што ја градиме, а другата што ја применивме со последната зграда е да им дадеме станови во друг објект и новата зграда да биде 100 отсто наша. Првиот начин на работа е ризичен и за двете страни. За сопствениците на локација е ризично дали изведувачот ќе ја заврши работата и дали тие ќе си ги добијат становите. Ризикот на изведувачот е во тоа што гради со сопствениците на локацијата, кои цело време се и сопственици на зградата, па тука може да настанат одредени проблеми. Наједноставен начин е да се има финансиска моќ и да се откупи земјиштето веднаш, без разлика дали со пари или со веќе изградени станови во друг објект, да се добие имотен лист за локацијата и да се гради. Тоа е единствениот начин на кој би продолжиле да работиме. Досега не сме имале поголеми проблеми во станбената изградба, но процедурите се големи. Има постапки за префрлање на станови, овластувања, докажување што е чие, во последниот случај требаше да се докажува со судско решение.

Image

Градите во населбата Расадник во Скопје. Имате ли проблеми во работата?

Расадник е населба каде што има комплетна инфраструктура. Се под земја е веќе изведено и забрането е да се
копа. Сите објекти што се во градба имаат приклучоци, а и тие што ќе се градат имаат шахта за парно, за вода, за канализација, електричната енергија е пуштена до трафостаниците. Едно од болните прашња е тоа што “ЕСМ – ЕВН” бара од нас сами да си ја направиме трафостаницата, а потоа тие ја земаат во владение. Нам ни го наплатуваат и високонапонскиот кабел што доаѓа до трафостаницата. Не уценуваат со тоа дека зградата ќе нема струја. Тоа е најболната точка при градењето. Кабелот до трафостаницата не чинеше 20

илјади евра, иако сме платиле комуналии, сме добиле и енергетска согласност, која е жива превара. Бараат огромен капацитет на кабелот со образлож ение дека тоа е за иден развој на “ЕВН”, за да можат утре, кога ќе се гради друга зграда, повторно да го наплатат кабелот. Исто така, наплатуваат и за енергетски развој за некоја трафостаница што ќе се правела. За тоа ни побараа 40.000 евра, но не плативме. Замолчеа кога реков дека ќе одиме на суд и ќе викнам новинари. “ЕВН” секогаш е проблем кога се гради.

Колку поскапувањето на градежните материјали ги поскапе становите и дали се намали продажбата?
Што се однесува до цените, имаше многу заблуди околу тоа дали ќе растат или ќе паѓаат поради влезот на Македонија
во НАТО. Од тоа можат да зависат само цените на некои вили во Охрид, атрактивни земјишта, палати. Од лани до сега цената на становите е порасната драстично, за околу 20 проценти, но од други причини. Берзанските материјали поскапеа, железото дури над два пати, бетонот е поскапен за 20 насто, поскап е и транспортот поради нафтата, како и работната сила. Се е поскапено, а јас од продаден стан отприлика треба да можам да изградам нов. Ако ги продавам по старата цена, со тие пари нема да можам да изградам нов стан. Сепак, и покрај поскапувањето, побарувач ката на станови не е намалена. Најмногу се бараат најмалите, од 37 квадратни метри, кои ние ги проектираме со спална соба, како едноиполсобен стан. Големите станови се продаваат многу потешко. Можеби ќе звучи апсурдно, но луѓето знаат што се случува со цените и плашејќи се од ново поскапување брзаат да купат стан. Во нашите згради цената на станбениот квадрат е 1.090 евра со сите давачки. Интересно е тоа што често не прашуваат дали во таа цена е вклучен и данокот од три отсто. Таа давачка кај нас ја нема, зашто ние сме изведувачи, прва рака. Таму каде што се наплатува три отсто значи дека изведува физичко лице. Ние на нашите клиенти секогаш им кажуваме кога купуваат стан да внимаваат и ако им ги побараат тие три отсто да проверат дали носител на дозволата за градење е физичко лице и фирма. Како и да е, фирма си е фирма, може да се провери дали има некој капитал, а физичко лице може да ги собере парите и едно утро да избега за Бугарија и да не се врати. Ние не сме меѓу најевтините, но нудиме добар квалитет и гаранција дека ќе се добие платениот стан.

”Бортас” е една од малкуте фирми кои за продадениот стан даваат сертификат што го воведе Општина Кисела Вода по случајот “Фиком”. Дали аферите од тој тип ви попречија во работата и од каква помош се сертификатите?

На почетокот, кога се појавија аферите, имавме многу проблеми. Отприлика три месеци имавме целосен застој во продажбата, во комуникацијата, едноставно се замре. Во тој период ниту можевме да продадеме стан, ниту пак да откупиме земјиште, зашто граѓаните беа многу сомничави. Ние тогаш не прекинавме да градиме и ги користевме резервите што ги имавме. Тогаш се родија и сертификатите. Тие, заедно со референците што ги има нашата фирма многу помогнаа да се подобрат состојбите. На многу луѓе не им е јасно што значи сертификатот. Тој е лична карта на станот, пасош за него. Еден стан не може да има два сертификата. Кога ќе се потпише договор и ќе се земат пари, а нема да се даде сертификат, тоа е криминал. И во сертификатот стои дека тоа е кривично дело. Овој документ се дава кога ќе се добие дозволата за градење и го содржи нејзиниот број. Да нема заблуди, со сертификатот не се решава тоа дали
инвеститорот ќе го доврши објектот, туку тој се однесува на една единствена работа – двојно продавање на станови. Така луѓето се мирни. Со сертификати сега работи само Општина Кисела Вода, а јас мислам дека тие требаше да се озаконат, да станат обврска што произлегува од изменетиот Закон за градење.

Дали новите решенија во Законот за градење нешто подобрија?

Нешто е подобрено, пред се од аспект на пенализирање, односно од аспект на решавање на последиците. Тоа само значи дека проблемите ќе се решаваат полесно, но се уште ќе ги има. Со Законот требаше да се искоригираат дозволите за градење, во смисла на тоа во нив да нема повеќе сопственици и изведувачи физички лица, но не се направи тоа. Дозволата за градење треба да биде поинаква и во неа да се нагласи дека одредена личност во својство на сопственик на локација има одреден процент од објектот врз основа на договор за заедничка градба. Тој договор мора да биде составен дел на документацијата за издавање дозвола за градење, зашто така ќе се олеснат работите ако дојдат до суд. Добро решение во Законот е и издавањето лиценци, што нам како на фирма со доволен број вработени и стручен кадар ќе ни помогне. Така ќе се исеат тие што работат со чанта и печат во неа. Повторно ќе кажам дека е добро да се озаконат и сертификатите, а тоа може да го реши Министерството за транспорт и врски со подзаконски акт.

Друга битна работа што државата треба да ја направи е да не дозволува продажба на станови ако зградата не е барем во фаза на карабина. И тоа не е регулирано со Законот. Инвеститорот треба да има таква финансиска сила да мо- же да ја направи барем карабината. Има многу излажани граѓани и многу пропаднати фирми поради практиката становите да се продаваат врз основа на проект, веднаш откако ќе се добие или ќе се купи земјата од сопствениците. Тоа апсолутно не е во ред. Тука луѓето се лажат со цената. Тие станови се поевтини затоа што на инвеститорот му е битно само да ги собере парите и становите да ги гради со туѓ капитал, со парите на купувачите. Ние не работиме така. Карабината мора да биде готова кога ќе почнеме да продаваме.

Познато е дека последниве години во Македонија има недостаток на работна сила во градежништвото. Како обезбедувате работници и каква е заштитата при работа?

Ние имаме свои работници, но не доволно за да се направи зграда. Затоа го копиравме словенечкиот модел. Една фирма е матица, а другите се постојани кооперанти кои всушност се наши сателити и договорите ги обврзуваат да работат само за нас. Не смеат да работат за друг додека не им дадеме дозвола. Занаетчиските работи со години ги работиме со истите фирми, керамичарот ни е од првиот ден. Но ѕидари тешко се наоѓаат. Тие што работат со нас ги имаме благодарение на долгорочната соработка. Во глобала, недостатокот на градежни работници е голем проблем. Утре да ги бара некоја нова фирма, нема да ги најде. Ние на пример сега можеме да почнеме да градиме уште една зграда, но овие луѓе што ги имаме ни требаат за да го завршиме тоа што е почнато. Добрите и квалификуваните ѕидари се отидени во Словенија, Црна Гора, Бугарија, па и во Русија. Едноставно, градеж ните работници се разбегани. Тука ги имаме од ноември до март, а кога ќе затопли, пак си заминуваат, даваат отказ. Сакаат да презимат во Македонија, а јас не знам што да правам со нив во ноември. Немаме доволно работници, работиме со намален капацитет со тие што сме ги нашле. И младите секогаш бараат да најдат полесна работа од тоа на плус 35 Целзиусови степени да бетонираат или да ѕидаат. Велиме дека сме земја на градежници, ама тоа не е точно. “Бортас” имаше отворен конкурс за вработување на 20 лица. Се јавуваа тие што сакаа да работат на дневница. Тоа е вториот проблем што треба итно да го реши државата. Огласот беше за постојано вработување, но тие што се јавија бараа да работат на црно, зашто се водат како невработени и веќе земаат некој денар од државата. На овој проблем трудовата инспекција треба да му пристапи посериозно. На Запад кога има рација за диво вработување се прави кордон, се затвора градилиштето, пиле не може да излезе. Нашите работници се пријавени и кога доаѓа инспекција немаме проблеми, но инспекторите ни се жалат дека на други градилишта не можат да ги фатат, кога ќе се слушне дека доаѓаат, сите бегаат. Исто така, инспекторите доаѓаат без асистенција на полиција, на градилиштата нема ограда, врата да се затвори, што е проблем, иако тоа е решено и со овој и со старите закони. Трудовата инспекција сега лови непријавени работници во дуќанчиња, пиљарници, каде што има еден човек. Тоа е лесно, но не е решение. Крупен проблем во градежништвото е тоа што илјадници луѓе работат нерегистрирани. Што се однесува до заштитата при работа, кај нас се е обезбедено. Една од причините поради која ги добивавме работите на амбасадите е тоа што нивни луѓе снимаа како работиме на објектите.

Светлана Вукчевиќ

Објавено во број 90.

Испрати коментар

Scroll To Top